Pośrodku ulicy Broniewskiego w Szczecinie stoi kościół św.Kazimierza a przed nim głaz dziękczynny dla Bernharda, człowieka, który w tej właśnie okolicy, w latach 1877-1909, tworzył Kückenmühler - niezwykłe zakłady opieki dla sierot i dzieci upośledzonych. Historia tego miejsca jest tu jeszcze widoczna, łatwo to zauważyć przechadzając się ulicami Broniewskiego lub Doktora Judyma.

Image
mostek nad Warszewcem

Na terenie zakładów Kückenmühler, obecnie między ulicami Wszystkich Świętych, Chopina, Arkońską i Wiosny Ludów, znajdowało się około 75 budynków dla chorych, lekarzy i pełniących opiekę pielęgniarską i wychowawczą diakonis (sióstr ewangelickich). Był tu też cmentarz i kaplica. Zakłady miały własną rzeźnię, piekarnię, pralnię i kuchnię. Mając pod opieką 1400 osób w końcowym okresie działalności, zakłady Kückenmühler były samowystarczalne. Oprócz szkółek leśnych, uprawiania roli, ogrodnictwa prowadzono również hodowlę świń, bydła i drobiu. Produkty z własnych gospodarstw wiejskich były przeznaczone na potrzeby Kückenmühler oraz na sprzedaż. Zakłady Kückenmühler istniały 77 lat.

 

Image
Plan z 1910 roku z zaznaczonymi zabudowaniami Kückenmühler.
Na żółto zaznaczona jest ulica Chopina (Wussower Str.),
na pomarańczowo -  ul.Broniewskiego,
na czerwono Arkońska ( Eckerberger Str.)
 
Fundator i inicjator budowy ośrodka dla dzieci upośledzonych Kückenmühler Anstalten Gustaw Jahn (1818-1888) był interesującym człowiekiem. Podobnie jak jego ojciec zajmował się garbarstwem (białoskórnictwo). Urodził się w Sandersleben, w latach 1848-1852 został burmistrzem tego miasta, a później burmistrzem Dessau. Był nie tylko urzędnikiem, ale również znanym poetą, pedagogiem i wychowawcą oraz wielkim działaczem ruchu ewangelickiego Innere Mission (potężny ruch laicki w łonie kościoła ewangelickiego, powstały w Prusach po Wiośnie Ludów 1848). W 1858 roku został dyrektorem Zakładów Wychowawczych Züllchower Anstalten w Szczecinie, obecnie Żelechowo. Zakłady istniały już od 1831 roku i Gustaw Jahn w ciągu 30 lat pracy doprowadził do ich rozwoju, wybudował kościół Lutra. Wprowadził wiele nowych form wychowawczych dla dzieci-różnego rodzaju warsztaty, ogrodnictwo (zakłady słynęły z uprawy kwiatów, wydawano ich katalogi). W 1862 Gustaw Jahn zakupił za 8000 talarów (według innych źródeł za 16000 talarów) parcelę młyna „Kückenmühler” w Lesie Arkońskim. W dniu 7.03. 1863 roku wmurowano kamień węgielny i już 14.10.1863 roku oddano do użytku dwa budynki ośrodka dla 100 upośledzonych dzieci. Społecznie wiele czasu poświęcał biednym i pokrzywdzonym ludziom. Zmarł w Szczecinie w 1888 roku.

 

Image
Kückenmühler

Image
Kückenmühler

Historia Kückenmühler
1863-1871 - pierwszym lekarzem naczelnym był dr Emil Crüger;
1877 - zakład obejmuje pastor Wilhelm Bernhard;
1881  - wybudowano trzeci dom dla wychowanków;
1882  - powstaje siedem budynków dla epileptyków nazwanych Tabor;
1883 - powstaje dom diakonis połączony ze szkołą. Zatrudniono 7 sióstr - diakonis;

Image
dom diakonis

 

Image
były dom diakonis, fot.2008
 
1887 - było już zatrudnionych 37 sióstr - diakonis;
do1888 lekarzem naczelnym był dr Sauerhering i dr Krüger;
1888-1889 z inicjatywy Wilhelm Bernharda wybudowano kościół św.Kazimierza (heilige Casimir) w stylu neogotyckim, mający 370 miejsc siedzących. Został odnowiony w 1932 i zaopatrzony w nowe organy;
do 1900 lekarzem naczelnym był dr Otto Schliep;
1904 - wybudowano nową 10-klasową szkołę zatrudniającą 12 nauczycieli;
1908-1909 - wybudowano Magdalenenstifts - dla trudnych do wychowania dziewcząt - zakład zbudowano około 300 metrów na północny-wschód od kościoła św. Kazimierza. Do dnia dzisiejszego zachował się tylko główny budynek (obecnie ulica Łabędzia 4 - Pogotowie opiekuńcze im. K. Maciejewicza);

Image
kaplica Kückenmühler

Image
kaplica, fot.2008

do 1909 roku wybudowano szpital dla mężczyzn i szpital dla kobiet, budynek laboratorium, kuchnię na 1000 osób, pralnie z kominem o wysokości 25 metrów oraz różnego rodzaje warsztaty: kowalskie, koszykarskie, szewskie, szczotkarskie. Wybudowano również budynki dla obsługi zakładów, dla lekarzy, pastorów i dla gości zakładów. Zakupiono 4 majątki 1. Wzgórze Sobótki – Wilhemshöhe, 2. Leśno Górne - Güter Hohenleese, 3. Sierakowo – Charlottenhof, 4. Achterberg Geflügelhof Achterberg - w rejonie Warszewa, Achterbergstrr (ul. ks .J. Dzierżonia) i przez to posiadłości Kückenmühler powiększyły się z 122 ha do 197 ha;
1911 roku - wprowadzono elektryczność;

Image
Kückenmühler

Image
okolice ul.Doktora Judyma, fot.2008

1914-1918 - zakłady pełniły rolę szpitala wojskowego. 35 lekarzy i diakonis było na froncie (10 osób z nich zginęło na polu walki);
1928 - wybudowano seminarium dla pastorów;
do 1930 lekarzem naczelnym był dr Hubert Schnitzer;
od 1933 roku, po dojściu A. Hitlera do władzy, rozpoczęły się polityczne naciski na "Kückenmühler". Dyrektor Zakładów pastor August Stein nie wyrażał zgody na eutanazję, mając pod opieką 1400 chorych;
w 1935 roku aresztowano jednego z pastorów - A. Lukaita za sprzeciwianie się sterylizacji osób psychicznie chorych i ingerencji władz politycznych w sprawy Zakładów;
do 1936  lekarzem naczelnym był dr Erich Wegener.  Potem kadra lekarska została wymieniona, posłuszna nowym władzom. W tym czasie zatrudnionych było 154 siostry - diakonisę;
do 1937  Zakłady miały stały kontakt z kliniką psychiatryczną w Greifswaldzie;
28 sierpnia 1938 uroczyście obchodzono 75-lecie zakładów;
w 1939 roku rozpoczęto wywożenie chorych;
do 1940 lekarzem naczelnym był dr Erich Hess. 24 kwietnia 1940 naczelnik policji zabronił przyjmowania nowych pacjentów i zażądał wydalenia 800 podopiecznych w ciągu 3 miesięcy, niepewny był też los pozostałych 600 chorych. Uzasadniał to tym, że rozwój miasta wymaga zaplecza mieszkaniowego a bezpieczeństwo mieszkańców nie może być zagrożone przez psychicznie chorych, dla upośledzonych i psychicznie chorych nie było miejsca w nazistowskim państwie. Nie pomogły żadne protesty kościoła ewangelickiego, kuratorium, Zakładów ani działaczy organizacji Innere Mission. Chorych wywożono do zakładów psychiatrycznych w Kościanie i do Obrzyc (obecnie dzielnica Międzyrzecza) w celu ich eksterminacji. 4 grudnia 1940 roku Zakłady Kückenmühler zostały rozwiązane. Miejsca podopiecznych zajęli żołnierze Waffen-SS, najpierw 200 osób w maju 1940 roku, docelowo 1800 żołnierzy. Mieli tu swój szpital, przebywali na terenie "Kückenmühler" do końca wojny.

Image
Kückenmühler fot. z przełomu wieków

niedaleko:
PARK LEŚNY ARKOŃSKI, Szczecin
PARK MIEJSKI RÓŻANKA w Szczecinie
RUINY WIEŻY QUISTORPA, Szczecin