-
Start
-
woj.zachodnio-pomorskie
-
ciekawe miejsca
- TEREN BYŁEGO ZAKŁADU KÜCKENMÜHLER (1863-1940) w Szczecinie
TEREN BYŁEGO ZAKŁADU KÜCKENMÜHLER (1863-1940) w Szczecinie
Pośrodku ulicy Broniewskiego w Szczecinie, przed kościołem św. Kazimierza stoi głaz pamiątkowy dla Bernharda, pastora, który w latach 1877-1909 zarządzał 'Kückenmühler' - niezwykłym zakładem opieki dla sierot i dzieci upośledzonych. Historia tego miejsca jest tu jeszcze widoczna, łatwo to zauważyć przechadzając się ulicami Broniewskiego lub Doktora Judyma.
Na terenie zakładów Kückenmühler, obecnie między ulicami Wszystkich Świętych, Chopina, Arkońską i Wiosny Ludów, znajdowało się około 75 budynków dla chorych, lekarzy i pełniących opiekę pielęgniarską i wychowawczą diakonis (sióstr ewangelickich). Był tu też cmentarz i kaplica. Zakłady miały własną rzeźnię, piekarnię, pralnię i kuchnię. Mając pod opieką 1400 osób w końcowym okresie działalności, zakłady Kückenmühler były samowystarczalne. Oprócz szkółek leśnych, uprawiania roli, ogrodnictwa prowadzono również hodowlę świń, bydła i drobiu. Produkty z własnych gospodarstw wiejskich były przeznaczone na potrzeby Kückenmühler oraz na sprzedaż. Zakłady Kückenmühler istniały 77 lat.
Mostek nad Warszewcem, fot. 2008, SNW
Na terenie zakładów Kückenmühler, obecnie między ulicami Wszystkich Świętych, Chopina, Arkońską i Wiosny Ludów, znajdowało się około 75 budynków dla chorych, lekarzy i pełniących opiekę pielęgniarską i wychowawczą diakonis (sióstr ewangelickich). Był tu też cmentarz i kaplica. Zakłady miały własną rzeźnię, piekarnię, pralnię i kuchnię. Mając pod opieką 1400 osób w końcowym okresie działalności, zakłady Kückenmühler były samowystarczalne. Oprócz szkółek leśnych, uprawiania roli, ogrodnictwa prowadzono również hodowlę świń, bydła i drobiu. Produkty z własnych gospodarstw wiejskich były przeznaczone na potrzeby Kückenmühler oraz na sprzedaż. Zakłady Kückenmühler istniały 77 lat.
Plan z 1910 roku z zaznaczonymi zabudowaniami Kückenmühler.
Na żółto - ulica Chopina (Wussower Str.),
na pomarańczowo - ul.Broniewskiego,
na czerwono - Arkońska (Eckerberger Str.)
na pomarańczowo - ul.Broniewskiego,
na czerwono - Arkońska (Eckerberger Str.)
Inicjatorem i fundatorem budowy ośrodka dla dzieci upośledzonych Kückenmühler Anstalten był Gustav Jahn (1818-1888), dyrektor Zakładów Wychowawczych Züllchower Anstalten w Szczecinie, obecnie Żelechowa. W 1862 roku Gustav Jahn kupił za 8000 talarów (według innych źródeł za 16000 talarów) parcelę młyna 'Kückenmühler' w Lesie Arkońskim. 07.03.1863 roku wmurowano kamień węgielny i siedem miesięcy później, 14.10.1863 roku, oddano do użytku dwa budynki ośrodka dla 100 upośledzonych dzieci. Zakłady Wychowawcze Züllchower Anstalten istniały od 1831 roku. W 1858 roku Gustaw Jahn został dyrektorem i w ciągu 30 lat pracy doprowadził do ich rozwoju i wybudowania obok kościoła Lutra (obecnie nie istnieje). Wprowadził wiele nowych form wychowawczych dla dzieci, różnego rodzaju warsztaty, ogrodnictwo (zakłady słynęły z uprawy kwiatów, wydawano katalogi). Gustav Jahn wiele czasu poświęcał społecznie ludziom biednym i pokrzywdzonym. Zmarł w Szczecinie w 1888 roku.
Kückenmühler, zdjęcie archiwalne
Kückenmühler, zdjęcie archiwalne
Historia Kückenmühler
14.10.1863 - oddano do użytku dwa, pierwsze budynki ośrodka dla 100 upośledzonych dzieci;
1863 - pierwszym lekarzem naczelnym zostaje dr Emil Crüger i pracuje do 1871;
do 1869 - dyrektorem ośrodka był pastor Friedrich Barthold;
do 1876 - dyrektorem ośrodka był pastor Otto Heise;
1877 - zakład obejmuje pastor Wilhelm Bernhard i pełni funkcję dyrektora do 1909 roku;
1881 - wybudowano trzeci dom dla wychowanków;
1882 - powstaje siedem budynków dla epileptyków nazwanych Tabor;
1883 - powstaje dom diakonis połączony ze szkołą. Zatrudniono 7 sióstr - diakonis;
Kückenmühler. Dom diakonis, zdjęcie archiwalne
Kückenmühler. Były dom diakonis, fot. 2008, SNW
1887 - było już zatrudnionych 37 sióstr - diakonis;
do1888 - lekarzem naczelnym był dr Sauerhering i dr Krüger;
1888-1889 - z inicjatywy Wilhelm Bernharda wybudowano kościół św. Kazimierza (heilige Casimir) w stylu neogotyckim (370 miejsc siedzących). Został odnowiony w 1932 i zaopatrzony w nowe organy;
do 1900 lekarzem naczelnym był dr Otto Schliep;
1904 - wybudowano nową 10-klasową szkołę zatrudniającą 12 nauczycieli;
1908-1909 - wybudowano Magdalenenstifts - dla trudnych do wychowania dziewcząt - zakład zbudowano około 300 metrów na północny-wschód od kościoła św. Kazimierza. Do dnia dzisiejszego zachował się tylko główny budynek (obecnie ulica Łabędzia 4 - Pogotowie opiekuńcze im. K. Maciejewicza);
Kaplica Kückenmühler, zdjęcie archiwalne
Kaplica, fot. 2008, SNW
do 1909 roku - wybudowano szpital dla mężczyzn i szpital dla kobiet, budynek laboratorium, kuchnię na 1000 osób, pralnie z kominem o wysokości 25 metrów oraz różnego rodzaje warsztaty: kowalskie, koszykarskie, szewskie, szczotkarskie. Wybudowano również budynki dla obsługi zakładów, dla lekarzy, pastorów i dla gości zakładów. Zakupiono 4 majątki 1. Wzgórze Sobótki – Wilhemshöhe, 2. Leśno Górne - Güter Hohenleese, 3. Sierakowo – Charlottenhof, 4. Achterberg Geflügelhof Achterberg - w rejonie Warszewa, Achterbergstrr (ul. ks .J. Dzierżonia) i przez to posiadłości Kückenmühler powiększyły się z 122 ha do 197 ha;
w 1911 roku - wprowadzono elektryczność;
Kückenmühler, zdjęcie archiwalne
Okolice ul. Doktora Judyma, fot. 2008, SNW
w latach 1914-1918 - zakłady pełniły rolę szpitala wojskowego. 35 lekarzy i diakonis było na froncie (10 osób z nich zginęło na polu walki);
w 1928 - wybudowano seminarium dla pastorów;
do 1930 - lekarzem naczelnym był dr Hubert Schnitzer;
od 1933 - po dojściu A. Hitlera do władzy, rozpoczęły się polityczne naciski na "Kückenmühler". Dyrektor Zakładów pastor August Stein nie wyrażał zgody na eutanazję, mając pod opieką 1400 chorych;
w 1935 - aresztowano jednego z pastorów - A. Lukaita za sprzeciwianie się sterylizacji osób psychicznie chorych i ingerencji władz politycznych w sprawy Zakładów;
do 1936 - lekarzem naczelnym był dr Erich Wegener. Później kadra lekarska została wymieniona i była posłuszna nowym władzom. W tym czasie były zatrudnione 154 siostry - diakonise;
do 1937 - Zakłady miały stały kontakt z kliniką psychiatryczną w Greifswaldzie;
28 sierpnia 1938 - uroczyście obchodzono 75-lecie zakładów;
w 1939 - rozpoczęto wywożenie chorych;
do 1940 - lekarzem naczelnym był dr Erich Hess. 24 kwietnia 1940 naczelnik policji zabronił przyjmowania nowych pacjentów i zażądał wydalenia 800 podopiecznych w ciągu 3 miesięcy, niepewny był też los pozostałych 600 chorych. Uzasadniał to tym, że rozwój miasta wymaga zaplecza mieszkaniowego a bezpieczeństwo mieszkańców nie może być zagrożone przez psychicznie chorych, dla upośledzonych i psychicznie chorych nie było miejsca w nazistowskim państwie. Nie pomogły żadne protesty kościoła ewangelickiego, kuratorium, Zakładów ani działaczy organizacji Innere Mission. Chorych wywożono do zakładów psychiatrycznych w Kościanie i do Obrzyc (obecnie dzielnica Międzyrzecza) w celu ich eksterminacji. 4 grudnia 1940 roku Zakłady Kückenmühler zostały rozwiązane. Miejsca podopiecznych zajęli żołnierze Waffen-SS, najpierw 200 osób w maju 1940 roku, docelowo 1800 żołnierzy. Mieli tu swój szpital, przebywali na terenie "Kückenmühler" do końca wojny.
Kückenmühler, zdjęcie archiwalne z przełomu XIX i XX wieku.
Na terenie byłych zakładów 'Kückenmühler' znajdują się 3 pomniki przyrody: 1. Głaz Bernharda, 2. grupa cisów pospolitych tuż obok głazu, 3. grupa cisów pospolitych przy ulicy Doktora Judyma.
Pomnik Przyrody - cis przy ulicy Broniewskiego, za drzewami głaz Bernharda, fot. 12.08.2023, SNW
Komentarze