2023_Projekt: Walory geologiczne i archeologiczne Diabelskiego Głazu koło Pilchowa

Celem projektu "Walory geologiczne i archeologiczne Diabelskiego Głazu koło Pilchowa" było opracowanie, wykonanie i montaż w Lasach Miejskich Szczecina tablicy edukacyjnej na temat unikatowego głazu narzutowego o nazwie Diabelski Głaz. Zostały opracowane rysunki i informacje o wyjątkowości głazu, o walorach geologicznych (ile może mieć lat, skąd pochodzi, droga jego 'wędrówki' i z czego się składa) i archeologicznych (pochodzenie nawiertów, co oznacza znak krzyża na środku głazu). 21 czerwca 2023 nowa tablica została zamontowana obok tablicy na temat legend o Diabelskim Głazie, a miasto Szczecin zyskało nowe ciekawe miejsce edukacji, cel rodzinnych spacerów i szkolnych wycieczek (lekcji w terenie).

Jedno z wielu zagłębień Diabelskiego Głazu. Tego typu zagłębienia w głazach, które pełniły ważną rolę w religijności wsi, służyły do składania resztek święconych pokarmów, pieniędzy czy też gromadzeniu wody zbieranej w celach leczniczych, np. do przemywania oczu, fot. 21.06.2023, SNW

Diabelski Głaz koło Pilchowa, fot. 16.04.2023., SNW

Rozpoznanie zostało przeprowadzone przez członków 'Stowarzyszenia Nasze Wycieczki' z ekspertami z Państwowego Instytutu Geologicznego - Państwowego Instytutu Badawczego w Szczecinie, z dr Andrzejem Piotrowskim, dr Pawłem Sydorem i mgr Rafałem Benedyczakiem oraz z kustoszem Muzeum Etnograficznego w Bytowie, dr Kamilem Kajkowskim, autorem książki "Mity, kult i rytuał. O duchowości nadbałtyckich Słowian". Projekt został sfinansowany przez Miasto Szczecin.

W plejstocenie (od 2,5 mln do 11,7 tys. lat temu) na obszar Pomorza Zachodniego wielokrotnie wkraczał lądolód. Okresy te nazywamy zlodowaceniami (glacjałami). Największy zasięg czasza lądolodu osiągnęła około 22 tys. lat temu. Lądolód objął swym zasięgiem obszar pojezierzy: Meklemburskiego, Pomorskiego, Wielkopolskiego oraz Mazurskiego. Pod ciężarem wyżej leżących warstw lodu następowało przemieszczanie się lądolodu, w czasie którego dochodziło do zdzierania i żłobienia skał podłoża (egzaracja). Głównymi obszarami, na których dochodziło do egzaracji był obszar Skandynawii oraz Morza Bałtyckiego. Skały te były transportowane przez strumienie lodu w kierunku południowym i południowo-zachodnim oraz osadzane na obszarze dzisiejszej północnej Polski i Niemiec jako głazy narzutowe (eratyki), czego przykładem jest Diabelski Głaz. Ostatnie 20 tys. lat to okres, w którym dochodziło do wytapiania się pokrywy lądolodu pokrywającego obszar Europy. Około 16 tys. lat temu obszar Pomorza Zachodniego był już wolny od lodu, a czoło lądolodu znajdowało się na obszarze dzisiejszego Morza Bałtyckiego.

Droga Diabelskiego Głazu z cieśniny Karlmarsund (Szwecja) do Szczecina, ok. 550-600 km.

WALORY GEOLOGICZNE DIABELSKIEGO GŁAZU:

Diabelski Głaz, w czasach przesuwania się lądolodu, przebył odległość około 550-600 km, z cieśniny Kalmarsund w Szwecji i zatrzymał się koło Pilchowa, na Wzgórzach Warszewskich, 106,0 m n.p.m. Jego wiek można datować na kambr dolny (500-540 mln lat). Obwód - 7,10 m. W sąsiedztwie położony jest głaz tego samego rodzaju o obwodzie 4,15 m, który najprawdopodobniej jest odspojonym fragmentem omawianego głazu.

Dawniej obok Diabelskiego Głazu było siedem mniejszych głazów. Obecnie z tych mniejszych głazów pozostał tylko jeden. Tworzy on razem z głównym głazem tzw. zespół głazów. Powyżej wymiary głównego głazu - widok z góry i z boku.

Przyjmując zasady charakterystyki geostanowisk Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego, oba głazy posiadają znaczenie:

1. naukowe – 10 pkt. (w skali od 0 do 10), gdyż są przewodnie – piaskowiec Tessini (tylko w przypadku 7% głazów narzutowych można określić obszar źródłowy);

2. edukacyjne – 10 pkt. – w atrakcyjny sposób ukazuje historię naturalną Szczecina od czasu odstąpienia lądolodu i od czasów słowiańskich;

3. geoturystyczne – 10 pkt. – jest położony na szlaku turystycznym;

4. estetyczne – 6 pkt. – w scenerii przyrody ożywionej ukazuje unikatowy obiekt przyrody nieożywionej.

WALORY ARCHEOLOGICZNE DIABELSKIEGO GŁAZU:

Kamienie narzutowe (eratyki) to niezwykłe obiekty w krajobrazie naturalnym, które zostały poznane dopiero w czasie rozwoju nowoczesnych nauk geologicznych. Wcześniej ich powstanie tłumaczono interwencją sił nadprzyrodzonych, jak w przypadku Diabelskiego Głazu koło Pilchowa, na którym widać tajemnicze odciski „kopyt”, „ramion”, a także ślady wierceń i miseczkowatych zagłębień. W XIX w. badacze folkloru identyfikowali go z „grobem Słowianina” bądź pogańskim stołem ofiarnym, ale to tylko przypuszczenia. Ważną rolę w religijności wsi pełniły zagłębienia, służyły do składania resztek święconych pokarmów, pieniędzy czy też gromadzeniu wody zbieranej w celach leczniczych. Były to działania związane z magią płodności/urodzaju i leczniczą. Odwierty powstały prawdopodobnie w wyniku operowania świdrem ogniowym, aby uzyskać „nowy ogień” (przez resztę roku płonący w chłopskich chałupach) albo w celu pozyskania proszku o właściwościach leczniczych, który dodawany do pokarmu miał usuwać rozmaite dolegliwości. Najłatwiej daje się interpretować umieszczony na środku Diabelskiego Głazu symbol niewielkiego krzyża, który był znakiem granicznym między posiadłościami ziemskimi klasztoru św. Jana, a miastem Szczecin. (dr Kamil Kajkowski)

Diabelski Głaz koło Pilchowa, fot. 16.04.2023., SNW

Tablica o walorach geologicznych i archeologicznych Diabelskiego Głazu, fot. 21.06.2023, SNW

Na początku 2022 roku Stowarzyszenie Nasze Wycieczki wystąpiło z wnioskiem do Urzędu Miasta Szczecin o finansowanie projektu: Nowa atrakcja w Lasach Miejskich Szczecina - Diabelski głaz koło Pilchowa - ciekawe miejsce, w którym żyje duch ludowych opowieści. Projekt został pozytywnie rozpatrzony i dzięki środkom z Małej Dotacji powstało nowe ciekawe miejsce na turystycznej mapie Szczecina i e-publikacja z legendami o Diabelskim Głazie koło Pilchowa. Przy głazie stanęła tablica informująca o tych legendach z kodem na e-publikację oraz sporych rozmiarów mapa z naniesionymi ścieżkami Lasów Miejskich Szczecina. Obok została ustawiona ławka. Więcej:
Diabelski głaz koło Pilchowa - Lasy Miejskie Szczecina,
E-PUBLIKACJA - legendy o Diabelskim Głazie blisko Pilchowa - Lasy Miejskie Szczecina.

W 2022 roku Stowarzyszenie Nasze Wycieczki złożyło wniosek o ustanowienie Diabelskiego Głazu pomnikiem przyrody. Będzie to trzeci głaz – pomnik przyrody w Szczecinie.