Kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela został zbudowany dla gminy katolickiej. Budowę zakończono w 1890 roku. Pomorze Zachodnie było wtedy w przeważającej części protestanckie. Neogotycka świątynia powstała na planie krzyża łacińskiego według projektu berlińskigo architekta Engelberta Seibertza. Kościół stoi w centrum, na rogu ulic Bogurodzicy i Kaszubskiej. Na Miejskim Szlaku Turystycznym (czerwony szlak) oznaczony jest numerem 34.

W czasie drugiej wojny światowej księża z tej parafii za organizowanie spotkań z żołnierzami przebywającymi na urlopie, dyskutowanie na temat frontu i zbrodni popełnianych przez SS zostali zatrzymani i oskarżeni o podważanie wojskowego morale, próbę szpiegostwa i ścięci na gilotynie w więzieniu w Halle.

W 2008 roku kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Szczecinie, za szczególne znaczenie w historii Kościoła na Pomorzu, został uhonorowany przez ojca św. Benedykta XVI tytułem bazyliki mniejszej. Jest to druga, po katedrze pw. św. Jakuba Apostoła, świątynia w diecezji Szczecińsko - Kamieńskiej wyróżniona tytułem bazyliki. W Polsce jest ponad sto kościołów uhonorowanych tym tytułem.

Jan Chrzciciel urodził się pomiędzy 6 a 2 rokiem p.n.e. Był pustelnikiem, prorokiem żydowskim, świętym katolickim i prawosławnym. Jest  patronem państw: Austrii, Francji, Holandii, Malty, Niemiec oraz miast: Awinionu, Bonn, Florencji, Frankfurtu n. Menem, w Polsce: Chojnic, Mysłowic, Nysy, Wrocławia i Stargardu Szczecińskiego, archidiecezji warszawskiej i wrocławskiej, wielu zakonów (m.in. joannitów), mnichów, dziewic, pasterzy i ich stad, kowali, krawców, kuśnierzy, rymarzy, abstynentów, skazanych na śmierć i niezamężnych matek. W kościele katolickim świętuje się narodzenie św. Jana Chrzciciela 24 czerwca.

 

Historia katolickiej wojskowo-cywilnej gminy w Szczecinie sięga 1719 roku, wtedy po niemal 200 latach od wprowadzenia na Pomorzu protestantyzmu, król pruski Fryderyk Wilhelm I zezwolił na odprawianie raz w roku katolickich nabożeństw. Na początku nabożeństwa te odbywały się w różnych przypadkowych miejscach np. w dzielnicy Łasztownia, w pomieszczeniach francuskiej manufaktury. 9 kwietnia 1722 roku katolikom udostępniono komnatę na parterze północnego skrzydła zamku, obok kościoła św. Ottona należącego do protestantów. Datę powyższą przyjmuje się jako powstanie katolickiej wojskowo-cywilnej gminy w Szczecinie. Gmina katolicka w Szczecinie nie miała statusu parafii, jej duchowni nie mogli oficjalnie udzielać chrztów, ślubów, ani asystować przy pogrzebach - znajdowało się to w kompetencji duchownych protestanckich. Odprawiali jedynie nabożeństwa, słuchali spowiedzi i głosili kazania. Białe dominikańskie habity mogli przywdziewać tylko w trakcie nabożeństw. W 1787 roku gmina szczecińska liczyła 1140 wiernych. Szacowano, że na całym Pomorzu Zachodnim było ponad 3000 katolików. 29 maja 1809 roku szczecińska gmina katolicka otrzymała status parafii. Mogła zatem prowadzić księgi kościelne, udzielać chrztów, ślubów i uczestniczyć w pogrzebach. Do parafii należało też kilka filii. Parafia roztaczała nadal opiekę nad jednostkami wojskowymi na Pomorzu Zachodnim. Do 1833 roku proboszczem był Józef Zygmunt Hampel. W czasie jego kadencji dla katolików cywilnych zaczęto odprawiać nabożeństwa w kościele św. Jana (Ewangelisty) nad Odrą. Użytkowanie starego obiektu sakralnego uznano jednak za niebezpieczne, gdyż jak stwierdzono, w każdej chwili groził zawaleniem. Nadal wykorzystywano kaplicę zamkową. Liczba katolików ciągle wzrastała. W styczniu 1843 roku proboszczem w Szczecinie został Carl Vogt, który zwrócił się do władz z prośbą przydzielenia parafii południowego skrzydła zamku, ale została ona odrzucona, stąd w 1845 roku ponowił wniosek o przyznanie parafii katolickiej kościoła pocysterskiego, usytuowanego w pobliżu Bramy Panieńskiej, przy obecnej Baszcie Siedmiu Płaszczy. Ministerstwo Wojny dekretem z 8 grudnia 1846 roku wyraziło zgodę, ale lokalne władze wojskowe nie aprobowały tej decyzji twierdząc, że były kościół jest arsenałem i po oddaniu go trzeba by wybudować na ten cel nowy gmach. W sierpniu 1868 roku pojawiła się szansa na znalezienie miejsca przy obecnej poczcie nad Odrą. Starania o ten teren trwały kilka lat, niestety bez powodzenia, od 1872 roku rozpoczęto tam budowę potężnego gmachu urzędu pocztowego. Mianowany 23 marca 1870 r. proboszcz Paul Bautz kontynuował starania o nową świątynię katolicką. W tym czasie gmina żydowska otrzymała działkę na budowę synagogi przy ulicy Dworcowej. W korespondencji z władzami proboszcz wskazywał, iż gmina żydowska jest mniejsza od katolickiej. Swoje prośby kierował nawet do cesarza Niemiec. Być może po tej interwencji władze szczecińskie zaproponowały trzy lokalizacje. Pierwsza - u zbiegu obecnej al. Wyzwolenia i placu Żołnierza, druga - przy Bramie Portowej, trzecia - u zbiegu ul. Kaszubskiej i ul. Bogurodzicy. Ostatnia propozycja została przyjęta.

W 1880 roku powołano komitet budowy kościoła, jego celem było przede wszystkim zbieranie i gromadzenie funduszy. Od 13 stycznia 1887 roku (po śmierci proboszcza Hille) sprawą zajął się proboszcz Hirschberger. 29 sierpnia 1888 roku, w środę o godzinie dwunastej nastąpiło wmurowanie kamienia węgielnego. W zaproszeniu po raz pierwszy występuje nazwa  - kościół pw. św. Jana Chrzciciela. W ciągu dwóch lat kościół został wzniesiony łącznie z wykonaniem wszystkich detali. Niemal wszystkie czynności wykonywano ręcznie. Posługiwano się jedynie prostą dźwignią. Jego konsekracja odbyła się 30 września 1890 roku. Dokonał jej arcybiskup z Wrocławia, ks. dr Georg Kopp. Katolicka parafia miała charakter cywilno-wojskowy do 1902 roku. Nastąpił znaczny wzrost liczby katolików. Kapłani kościoła św. Jana Chrzciciela otaczali opieką duszpasterską mieszkańców wielu dzielnic Szczecina. 28 czerwca 1908 roku odkupiono Dom Bractwa Strzeleckiego w Żelechowej i przysposobiono go na kaplicę pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. W roku 1922, w dwusetną rocznicę odnowienia katolicyzmu na tych ziemiach, kościół zyskał tytuł "Matki Kościoła Pomorza Zachodniego" tzw. "Fary".

 

Wielka i podniosła uroczystość kościelna odbyła się 30 czerwca 1924 roku, w 800-tną rocznicę chrystianizacji Pomorza Zachodniego przeprowadzonej przez świętego Ottona.  W 1925 roku proboszcz P. Steinmann, nieprzychylnie ustosunkowany do Polaków zlikwidował msze z polskimi pieśniami religijnymi i kazaniem w języku polskim, które od czasu wybudowania kościoła (1890) odprawiane były tylko raz w miesiącu. Po długich pertraktacjach Towarzystwa Polsko-Katolickiego, Związku Polaków z proboszczem i za wstawiennictwem konsula polskiego w Szczecinie, uzgodnione zostało, że nabożeństwa dla Polaków odprawiane będą cztery razy do roku: w Boże Narodzenie, Wielkanoc, Zielone Świątki, Wszystkich Świętych. Proboszcz jednak tych umów nie dotrzymywał; mimo interwencji Polonii w Berlinie nadal nie pozwalał na odprawianie nabożeństw dla Polaków. 26 grudnia 1931 roku, w drugi dzień Bożego Narodzenia, Polonia szczecińska zorganizowała w kościele pw. św. Jana Chrzciciela swego rodzaju manifestację. 18 maja 1935 roku została odprawiona msza żałobna za zmarłego marszałka Józefa Piłsudskiego. Zaproszono na nią wszystkie ważne osobistości Szczecina. W 1937 roku proboszcz J. Juzek wznowił (trzy razy w roku) nabożeństwa dla Polaków.

Po 1939 roku liczba Polaków uczęszczających do kościoła zwiększyła się. Niemieccy księża, którzy okazywali Polakom życzliwość, byli narażeni na szykany ze strony policji i gestapo. Jesienią 1942 roku przyjechał do Szczecina tajny agent Franz Pissaritsch, podający się za Georga Hagena. W każdą środę chodził na nieoficjalne spotkania organizowane przez księży i sporządzał notatki dla gestapo. Na spotkaniach przede wszystkim dyskutowano o sprawach aktualnych jawnie nie godząc się na okrucieństwa wojny. Szpieg widział w tych spotkaniach jedynie spisek w celu osłabienia władzy Hitlera. W 1943 roku opracowano plan działania pod nazwą „Fall Stettin". 4 lutego 1943 roku rozpoczęto aresztowania, zatrzymani zostali: ks. Herbert Simoleit, proboszcz ks. Ernst Daniel, ks. wikary Carl Lampert, ks. Friedrich Lorenz, oblat z Żelechowej, dziewięciu księży i dwie siostry zakonne ze Związku św. Karola Boromeusza oraz 40 osób cywilnych. Oskarżono ich o zorganizowanie siatki szpiegowskiej, antyhitlerowską propagandę. Księża C. Lampert, H. Simoleit, F. Lorenz i cztery inne osoby skazani zostali na karę śmierci. Wyrok przez ścięcie został wykonany 13 listopada 1944 roku w więzieniu w Halle. Na temat tych wydarzeń w lewym skrzydle transeptu wmurowana została tablica pamiątkowa w języku polskim i niemieckim.

W czasie drugiej wojny światowej Szczecin był nękany licznymi alianckimi nalotami. Niemiecka administracja kościelna przestała istnieć z chwilą objęcia Pomorza Zachodniego przez polską administrację państwową. 4 maja 1945 roku przyjechał do Szczecina ks. Florian Berlik z Towarzystwa Chrystusowego, któremu powierzono organizację parafii.
 

Pierwsze nabożeństwo w polskim Szczecinie zostało odprawione w niedzielę 6 maja 1945 roku o godz. 11. 26 czerwca 1945 roku kościół św. Jana Chrzciciela wraz z plebanią oficjalnie przyznano polskiemu kościołowi katolickiemu. Całość po nalotach została  poważnie zniszczona i wymagała remontu. Wszystkie prace w kościele św. Jana Chrzciciela były przeprowadzone w większości ze składek parafian i wiernych całego Szczecina. 29 listopada 1952 roku przyjechał Prymas Polski Stefan Wyszyński. Po 1977 roku rozbudowano stary dom parafialny. Rozebrano kaplicę, w której sprawowana była w Szczecinie pierwsza po wojnie Msza św. Odtworzono wieżę kościoła. W 1984 roku w wieży wykonano pięć żelbetowych stropów i schody prowadzące na poszczególne kondygnacje. Wierzchołek istniejącej wieży przemurowano i przygotowano na przyjęcie hełmu pokrytego blachą miedzianą. Na hełmie wieży w 1986 roku umieszczono krzyż ze stali nierdzewnej.

Odwiedzając kościół św. Jana Chrzciciela warto zobaczyć m.in:
1. główny ołtarz jako pomnik 1000-lecia chrześcijaństwa w Polsce. Jest to dzieło prof. Leonarda Torwirta i jego żony Anny. Od strony warsztatu stolarskiego artystów wspierali: Franciszek Biela, Stanisław Sulikowski, Ignacy Pawlik. Poświecenia tryptyku dokonało 2 lipca 1961 roku. W ołtarzu głównym obraz Matki Boskiej Częstochowskiej autorstwa artysty malarza prof. Leonarda Torwirta z Torunia, obraz został uroczyście wniesiony do kościoła 5 maja 1957 roku,

2. pomnik Jana Pawła II,
3. na sklepieniu złote gwiazdy na granatowym niebie. W każdą druga niedzielę miesiąca można kupić „gwiazdkę z nieba”,


4. na sklepieniu kruchty znajduje się oryginalna polichromia przedstawiająca czterech ewangelistów,
5. na sklepieniu prezbiterium współczesne malowidło przedstawiające proroków,
6. pomnik i relikwia Matki Teresy z Kalkuty,
7. drewniana figura św. Ottona z Bambergu,
8. obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej - nad wyjściem bocznym z kościoła,
9. kopia całunu turyńskiego w gablocie,
10. 23-głosowe organy,
11. ciekawe witraże, np. witraż ufundowany przez rodziców dzieci pierwszo-komunijnych z 1995 roku.
12. pomnik kardynała Stefana Wyszyńskiego -Prymasa Polski, autorstwa prof. Czesława Dźwigaja,
13. drzwi w portalu głównym zaprojektowane przez  prof. Czesława Dźwigaja,
14. pomnik Piety upamiętniający męczeństwo milionów ludzi w tym kapłanów Polskich w czasie II wojny światowej za wierność kościołowi i ojczyźnie,
15. metalowe rzygacze w kształcie skrzydlatych smoków.
 

oraz tablice poświęcone:
1. w 1957 roku społeczeństwo szczecińskie ufundowało pamiątkową tablice poległym w obronie ojczyzny: „W bolesną rocznice Powstania Warszawskiego bohaterom poległym w obronie ojczyzny 1939—1945, katolickie społeczeństwo miasta Szczecina 1957 roku",
2. w lewym skrzydle transeptu w 1994 roku wmurowano tablicę z nazwiskami zamordowanych księży, którzy przeciwstawili się nazistom w czasie II wojny światowej,
3. tablica poświęcona poległym w I wojnie światowej 111 parafianom – duża część nazwisk jest polska.

17 grudnia 1984 roku kościół pw. św. Jana Chrzciciela został wpisany do rejestru zabytków.

Dokładny adres: Parafia Rzymskokatolicka przy Bazylice pw. św. Jana Chrzciciela, Archidiecezja Szczecińsko-Kamieńska, ul. Bogurodzicy 3a, SZCZECIN, tel. 91 431 43 76. PORZĄDEK MSZY ŚWIĘTYCH I NABOŻEŃSTW na stronie http://bazylika.szczecin.pl/index.php


trudniejsze słowa:
Kruchta (dawniej nazywana babińcem) – część kościoła, przedsionek usytuowany przed głównym wejściem, niekiedy również przed bocznym – do naw lub zakrystii. Najczęściej wydzielona jest wewnątrz kościoła, choć może być w formie przybudówki wyraźnie wyodrębnionej z bryły budynku.
Rzygacz (gargulec, garłacz, pluwacz, plwacz) – w architekturze, dekoracyjne, ozdobne, wystające poza lico muru, zakończenie rynny dachowej, z którego woda deszczowa ma swobodny odpływ.

na podstawie: Archiwum Państwowe.